षडंग पानीय

घन चन्दन शुण्ठ्यम्बु पर्पटोशीर साधितं|
शीतं तेभ्यो हितं तोयं पाचनं तृट् ज्वरापह:||

Preparation and Ingredients:-
मुस्ता,चन्दन,नागर,ह्रीबेरा,पर्पट,उशीरा, should be taken in equal quantity and preapre paneeya as per classical method

Indication:- आम,दाह,ज्वर

Action:-आम पाचन,ज्वरघ्न

Reference:- Ashtanga Hrudaya-Jwara chikitsa

मुस्तपर्पटोशीर चन्दनोदीच्यनागरै:|
शृतशीतंजलं देयं पिपासा ज्वर शान्तये||

Reference:- Charaka samhitha-Jwara chikitsa

Note:-
Here charaka consider पिपास among the indications

Permutations and combinations of ingredients in षडंग पानीय :-

1.Quantity of चन्दन to be increased in case of रक्तपित्त
2.पर्पटक should be more while in पित्तज ज्वर
3.आतिसारी can be given  with increasing the quantity of मुस्त
4.उशीर,ह्रीबेरा are to be selected with quantity  rise in case of दाह,मोह
5.बिल्व,धान्यक to be added extra in छर्दी
6. प्रमेह can be treated by  षडंग पानीय prepared  by each of the ingredient taken of 6 निष्क each
7.बलामूल is the choice of drug to be added in case of क्षत
8.अंकोल,as always,is the best choice in case विष ,to be aded.

निशु:ण्ठी षडंगोदक:-
1.ह्रीबेर चंदनोशीर मुस्त पर्पटकै: शृतम |
केवलं शृतशीतं वा दध्यात्तोयं पिपासवे ||
                 - अष्टांग हृदय रक्त पित्त चिकित्सा

षडंग पानीय prepared with out शु:ण्ठी
Useful in आतिदाह,प्रज्ञानाश,विरेचन वमन अतियोग

2.ഷഡംഗം ചുക്കു കൂടാതെ സാമൃതം പിബേത് നൃണാം.
പനിക്കും വാതരക്തത്തെ തടുക്കും
നോവുമില്ലയാം.
                     - vaidya manorama

षडंग पानीय adding अमृत instead of शुणठी  is good for वात रक्त, ज्वर, शूल

3. चन्दन पर्पटादि कषायं (विसर्प चिकित्सा - सहसर्योगं)

चन्दन पर्पटक अमृतवल्ली सेव्य जल अंबुद धान्यक सिद्ध पुष्करं उग्र विदाह विमिश्रं स्फोटमशेष अपोहति सद्यः ||

चन्दन,पर्पटक,सेव्य(ह्रीबेर), जल(मुस्त),अंबुद(उशीर), धान्यक,अमृत is good in उग्र विदाह,स्फोट.And also in लघु मसूरिका,सन्निपात ज्वर, and can be used as drinking water addictive in आदान काल.It also pacifies the sun burn rashes.

Note:- here the word पुष्करं meant to be water

Commentary on administration big shadanga paneeya.

यदप्सु शृतशीतासु षडङ्गदी प्रयुज्यते I 

कर्ष मात्रं  ततो दत्वा साधयेत  प्रस्थिकेsम्भसिसी II

अर्धशृतं प्रयोक्तव्यं पाने पेयादि संविधौी

(परिभाष प्रदीप)

Shadanga etc sheeta kashaya has to be made in 1 prastha water added with 1 karsha raw drug. It is then boiled and cooled to half and used.